ad. 1 - nie ma przepisu nakazującego biegłemu wydanie opinii w ciągu określonego okresu czasu. Co prawda w postanowieniu o powołaniu biegłego wskazuje się termin w jakim opinia powinna zostać wydana, ale bardzo często termin ten jest po prostu niemożliwy do dotrzymania. Dobrą praktyką niektórych bieglych jest przesyłanie pisma do
Nasz adres Wyceny i Ekspertyzy Instytut Rynku Nieruchomości i Przedsiębiorstw Sp. z ul. Wilcza 42/12 00-679 Warszawa woj. mazowieckie
Obowiązująca dziś kwota bazowa wynosi 1789,42 zł. Reasumując, wyrażone procentowo stawki wynagrodzenia biegłego w relacji do podanej obowiązującej kwoty bazowej dają przedział
Opinia biegłego wydawana w toku postępowania sądowego niejednokrotnie stanowi jeden z najistotniejszych dowodów przyczyniających się do rozstrzygnięcia sporu cywilnego. Biegły jako osoba posiadająca wiedzę specjalistyczną ma zapewnić fachową i bezstronną ocenę wskazanego przez sąd zagadnienia. Obowiązek sporządzenia opinii nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują szereg przypadków, w których osoba powołana do wydania opinii może odmówić jej sporządzenia, bądź też podlega wyłączeniu z uwagi na szczególne okoliczności Odmowa sporządzenia opinii przez przepisy proceduralne przewidują dwie kategorie przypadków, w których biegły sądowy ma możliwość odmowy sporządzenia zleconej przez sąd opinii. Pierwszą kategorię przyczyn stanowią sytuacje uprawniające świadka do odmowy składania zeznań. Biegły może odmówić sporządzenia opinii w danej sprawie, jeżeli stroną lub uczestnikiem postępowania jest osoba pozostające z nim w odpowiednio bliskim stopniu pokrewieństwa. Dotyczy to kategorii najbliższych krewnych biegłego, do których zgodnie z art. 261 § 1 zalicza się wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków), zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), rodzeństwo oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu (m. in. teściów, szwagra, bratową). Prawo do odmowy sporządzenia opinii przysługuje także, w sytuacji gdy stroną postępowania jest osoba przysposobiona przez biegłego, np. adoptowany syn. Ponadto szczególnej ochronie w procesie cywilnym podlega stosunek małżeństwa. Biegły nie ma obowiązku wydania opinii jeżeli w sprawie uczestniczy jego małżonek. Warto podkreślić, że prawo do odmowy sporządzenia opinii przysługuje także w przypadku ustania małżeństwa bądź rozwiązania stosunku przysposobienia. W razie wystąpienia wskazanego w Kodeksie postępowania cywilnego stosunku rodzinnego, uzasadniającego skorzystanie przez biegłego z prawa odmowy sporządzenia opinii w danej sprawie, ustalenia Sądu orzekającego ograniczają się do sprawdzenia czy ów stosunek rodzinny rzeczywiście występuje. Nie ma zatem możliwości nakazania biegłemu wykonania opinii we wskazanych powyżej przypadkach. W literaturze powszechnie przyjmuje się, że uprawnienia biegłego są analogiczne do uprawnień przysługujących świadkom. Biegły ma zatem prawo odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli mógłby w ten sposób narazić siebie bądź swoich bliskich na odpowiedzialność karną, dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, hańbę, a także jeżeli udzielenie odpowiedzi na pytanie wiązałoby się z pogwałceniem obowiązującej go tajemnicy zawodowej. Zaistnienie przesłanek uzasadniających odmowę odpowiedzi na pytanie podlega ocenie sądu orzekającego. Przyjmuje się jednak, iż prawo do odmowy sporządzenia opinii nie przysługuje w przypadku, gdy stroną postępowania jest osoba faktycznie pozostająca z biegłym we wspólnym pożyciu (konkubinacie). Tego rodzaju stosunek osobisty może jednak stanowić podstawę do wyłączenia biegłego na podstawie art. 49 o czym będzie mowa w dalszej części Przeszkody uniemożliwiające biegłemu wydanie omówionych powyżej możliwości uchylenia się przez biegłego od obowiązku, z uwagi na pozostawanie w stosunku rodzinnym ze stroną postępowania, wyróżnia się także drugą kategorię powodów uzasadniających odmowę sporządzenia opinii. Należą do nich zgodnie z dyspozycją art. 280 przeszkody, które uniemożliwiają jej wydanie. Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera żadnego katalogu wskazanych przyczyn, a zatem w razie powołania się przez biegłego na brak możliwości sporządzenia opinii każdorazowo będzie to podlegać ocenie sądu orzekającego. W literaturze podkreśla się, że odmowy sporządzenia opinii nie uzasadnia jej czasochłonność lub szczególnie skomplikowany charakter. Do realnych przyczyn uniemożliwiających sporządzenie opinii należy jednak zaliczyć np. długotrwałą chorobę, długoterminowy wyjazd, bądź nadmiar obowiązków związanych z przygotowaniem ekspertyz zleconych biegłemu w innych, wcześniejszych postępowaniach. Ponadto odmowa sporządzenia opinii może być uzasadniona z przyczyn niezależnych od biegłego. Tego rodzaju podstawę stanowią względy techniczne np. źle zebrany materiał dowodowy, zbyt mała próbka materiału badawczego, jak również brak wymaganej wiedzy specjalistycznej lub sprzętu niezbędnego do wykonania stosownych badań. Z omawianych uprawnień mogą skorzystać zarówno stali biegli sądowi jak i eksperci powoływani ad hoc. W przypadku skorzystania przez biegłego z prawa do odmowy sporządzenia opinii, powinien on umotywować swój wniosek, wskazując oraz w miarę możliwości uprawdopodabniając przyczynę odmowy. Uzasadnienie wniosku jest szczególnie ważne, gdyż jak powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, postanowienie sądu odmawiające zwolnienia z obowiązku wykonania opinii nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia. Ponadto w razie nieuzasadnionej odmowy jej sporządzenia, sąd może ukarać biegłego grzywną do wysokości Wyłączenie biegłego z mocy ustawy lub na wniosek od możliwości uchylenia się od sporządzenia opinii, biegły sądowy podlega wyłączeniu w sytuacjach wskazanych przez art. 48 i 49 Kodeksu postępowania cywilnego. Do wyłączenia biegłego stosuje się analogicznie przepisy dotyczące wyłączenia sędziego. Wobec powyższego należy wyróżnić dwa rodzaje podstaw wyłączenia. Pewne z nich - bezwzględne podstawy wyłączenia zostały wskazane w art. 48 który uniemożliwia biegłemu sądowemu sporządzenie opinii w danym postępowaniu, jeżeli:jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;sprawa dotyczy jego małżonka (także byłego), krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia oraz osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, także po ustaniu tego lub jest pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron w danej razie zaistnienia którejś z powyższych przyczyn, biegły jest wyłączony z mocy ustawy na każdym etapie postępowania, także niezależnie od tego na jakim etapie znajdują się powierzone mu przez sąd czynności. Jeśli w sprawie występują bezwzględne przyczyny wyłączenia, biegły powinien niezwłocznie powiadomić od tym sąd orzekający. O wyłączenie biegłego, na mocy art. 281 mogą ponadto wnosić strony postępowania. Dotyczy to zarówno z przyczyny wskazanych w art. 48 jak również sytuacji gdy istnieje "okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności" biegłego w danej sprawie. Uprawnienia strony do żądania wyłączenia powstają z chwilą wyznaczenia biegłego. W literaturze podkreśla się, że podstawą wyłączenia mogą być stosunki o charakterze emocjonalnym, takie jak osobista znajomość, niechęć lub sympatia. Oprócz powiązań osobistych wyłączenie może uzasadniać pozostawanie w powiązaniu gospodarczym, bądź stosunku służbowym. Katalog przyczyn wyłączenia na bazie art. 49 jest otwarty i ma na celu zagwarantowanie sporządzenia bezstronnej i obiektywnej opinii. Jednakże, zasadność wniosku o wyłączenie wniesionego na podstawie art. 281 w zw. z art. 49. każdorazowo podlega ocenie sądu. Należy wskazać, że w przypadku wyłączenia biegłego na wniosek strony występuje podwójny reżim prawny. Strona nie jest ograniczona terminowo, bowiem jeśli zachodzą bezwzględne przyczyny wyłączenia określone w art. 48 przyjmuje się, iż wniosek nie jest wówczas formalnie potrzebny, a wyłączenie następuje z mocy prawa. Natomiast w przypadku innych okoliczności, wyłączenia można żądać do ukończenia przez biegłego powierzonych mu czynności. Ponadto w razie zgłoszenia wniosku po przystąpieniu przez biegłego do sporządzenia opinii, wnioskodawca musi uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia nie była mu wcześniej znana lub też powstała Skutki wyłączenia jak w przypadku odmowy sporządzenia opinii, na postanowienie oddalające wniosek o wyłączenie biegłego nie przysługuje zażalenia. Sąd orzekający nie ma zatem obowiązku uzasadnienia postanowienia, którym odmówił wyłączenia biegłego. Warto jednak podkreślić, że omawiane rozstrzygnięcie będzie pozostawało w zakresie kontroli dokonywanej przez sąd II instancji w postępowaniu apelacyjnym. Bezpodstawna odmowa wyłączenia biegłego stanowi istotne uchybienie proceduralne i może być podstawą do wniesienia apelacji. Jeżeli biegły został wyłączony po przedłożeniu opinii, wykonane przez niego czynności zostaną uznane za niebyłe. Nie stanowią dowodu i nie będą brane pod uwagę w dalszym toku postępowania cywilnego. Warto zatem odpowiednio wcześnie poinformować sąd o wystąpieniu przyczyn uzasadniających wyłączenie biegłego. Pozwala to przyspieszyć postępowanie sądowe oraz uchronić eksperta przed koniecznością wykonania skomplikowanej i czasochłonnej opinii, która następnie nie będzie mogła zostać wykorzystana w toku Jerzy Krotoski
Poradnia ma obowiązek wydać opinię terminie 30 dni, a w szczególnych wypadkach - do 60 dni od dnia złożenia wniosku. Opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się może być wydana po ukończeniu klasy III i zachowuje ważność przez cały okres kształcenia. Natomiast w tym czasie może być wydana uczniowi druga opinia, co do
W procesach toczących się przed sądami powszechnymi, w szczególności w branży motoryzacyjnej, w większości przypadków, wydanie orzeczenia zasądzającego lub oddalającego roszczenia klienta, który nabył pojazd i zareklamował go wskutek roszczeń przysługujących mu z rękojmi, ostatnie „słowo” należy do biegłego. To na podstawie jego opinii sąd najczęściej w uzasadnieniu wyroku opiera swoje rozstrzygnięcie. Biegły sporządzając opinię wskazuje, czy pojazd posiada wady fizyczne, kiedy powstały, i jaki mają wpływ na wartość danego pojazdu. Z dniem 7 listopada 2019 rweszła w życie nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego, która uzależnia przyznanie wynagrodzenia dla biegłego od tego czy opinia jest „jasna i pełna”. Z kolei nowelizacja ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która obowiązuje od 21 sierpnia 2019 wprowadziła możliwość ustalenia wynagrodzenia „z góry” przez Sąd (art. 89a) lub uzgodnienia go z biegłym (art. 89b). Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo w sądzie i wykonaną pracę oraz zwrot wydatków. Przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wydatków. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna, o przyznaniu wynagrodzenia i zwrotu wydatków rozstrzyga się po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu. Do tej pory sąd przyznawał wynagrodzenie biegłemu od razu po złożeniu przez niego opinii do akt sądowych, teraz będzie musiał sprawdzić czy opinia jest pełna i jasna. Najczęściej jednak strony postępowania zgłaszają zarzuty do opinii, domagając się szczegółowych wyjaśnień. Biegły może otrzymać zatem swoje wynagrodzenie po upływie kilkunastu miesięcy. Czasami biegły, w sprawach cywilnych, będzie mógł za wydanie opinii otrzymać wynagrodzenie według stawek rynkowych, o ile zgodzą się na nie wszystkie strony postępowania. Ten nowy sposób rozliczenia wynika z wspomnianej nowelizacji ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Dodany art. 89a daje przewodniczącemu uprawnienie na podstawie którego zlecając biegłemu sporządzenie opinii może oznaczyć wysokość wynagrodzenia lub zwrotu wydatków, jeżeli można oszacować przewidywany nakład pracy biegłego przy sporządzeniu opinii i przewidywaną wysokość wydatków. W terminie tygodnia od dnia otrzymania zlecenia sporządzenia opinii biegły może zażądać wynagrodzenia lub zwrotu wydatków w innej wysokości. Jeżeli strony zgodzą się na żądanie biegłego i zostanie uiszczona odpowiednia zaliczka, przewodniczący zleci biegłemu sporządzenie opinii za wynagrodzeniem lub ze zwrotem wydatków żądanymi przez biegłego, a jeżeli nie – za wynagrodzeniem lub ze zwrotem wydatków ustalonymi zgodnie z art. 89. Przyznając biegłemu wynagrodzenie lub zwrot wydatków sąd jest związany wysokością, na którą strony wyraziły zgodę. W myśl art. 89b, jeżeli okoliczności sprawy uzasadniają przewidywanie, że w przypadku ustalenia wynagrodzenia lub zwrotu wydatków biegłego zgodnie z art. 89 wystąpią trudności ze sprawnym przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego, a nie ma podstaw do oznaczenia wysokości wynagrodzenia lub zwrotu wydatków biegłego przewodniczący może zakreślić biegłemu termin do zgłoszenia żądania ustalenia wynagrodzenia lub zwrotu wydatków w określonej kwocie. Przyznając biegłemu wynagrodzenie lub zwrot wydatków sąd jest związany wysokością, na którą strony wyraziły zgodę. Natomiast jeżeli opinia jest nierzetelna lub została sporządzona lub złożona ze znacznym nieusprawiedliwionym opóźnieniem, wynagrodzenie lub zwrot wydatków ulega odpowiedniemu obniżeniu; w szczególnie rażących przypadkach sąd może odmówić przyznania wynagrodzenia lub zwrotu wydatków. Jeżeli opinia jest fałszywa, wynagrodzenie ani zwrot wydatków nie przysługują. Niewątpliwie zmiany te są korzystne dla stron postępowania, wynagrodzenie biegłego powinno być znane w chwili przystępowania do pracy nad sporządzeniem opinii, tak jak ma to miejsce zwyczajnie na rynku. Ponadto stawki rynkowe umożliwią ustalenie rozsądnego terminu wykonania opinii, gdyż sankcją za opóźnienie jest obniżenie wynagrodzenia. Jest to rozwiązanie oczekiwane i pożądane, ponieważ strony chcą szybko zakończyć spór, a czas potrzebny na uzyskanie opinii jest jednym z najistotniejszych powodów przedłużania się procesów. I najważniejsze, na stawkę rynkową będą musiały wyrazić zgodę wszystkie strony, a niewyrażenie przez strony zgody na podwyższenie wynagrodzenia będzie skutkowało koniecznością powtórzenia czynności związanych z wyborem specjalisty. Warto wspomnieć, że finalnie koszty postępowania cywilnego ponosi strona przegrywająca. W tym zakresie przepisy nie uległy zmianie. Na koniec, podkreślenia wymaga nowa forma złożenia zeznań przez świadka – eksperta w postępowaniu uproszczonym, czyli w sprawach o wartości przedmiotu sporu nieprzekraczającym 20 tys. zł. Złożenie zeznań przez świadka nie będzie stało na przeszkodzie zasięgnięciu jego opinii jako biegłego, także co do faktów, o których zeznał (świadek-ekspert), nawet jeżeli uprzednio sporządził opinię na zlecenie podmiotu innego niż sąd. Takie zniesienie zakazu łączenia ról świadka i biegłego należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Zatem, zanim zdecydujemy się na dowód z opinii biegłego w postępowaniu sądowym pamiętajmy o zmianach w przepisach, z których możemy skorzystać jako strona. Branża motoryzacyjna opiera swoje procesy na opiniach biegłego, dlatego są to zmiany istotne i warto się nad nimi pochylić. Autorem tekstu jest radca prawny Małgorzata Miller Radca prawny M. Krotoski Adwokaci i Radcy Prawni. Wpisana na listę OIRP w Poznaniu, specjalizuje się w obsłudze przedsiębiorców z branży motoryzacyjnej. Świadczy doradztwo prawne w zakresie roszczeń wynikających z rękojmi, gwarancji. Opiniuje umowy kredytu, leasingu, prawnych zabezpieczeń zapłaty wierzytelności. Prowadzi spory z ubezpieczycielami. Prowadzi szkolenia dla branży motoryzacyjnej, w tym szkolenia z zakresu RODO. Ponadto, posiada duże doświadczenie w bieżącym doradztwie prawnym na rzecz instytucji finansowych. Przeczytaj również:
ODPOWIEDŹ. Wydanie przez lekarza biegłego sądowego opinii medycznej stanowi odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Zgodnie z zasadą ogólną zawartą w art. 19a ust. 1 tej ustawy w przypadku usług obowiązek podatkowy powstaje z chwilą ich wykonania.
Opinia biegłego sądowego to jeden z najtrudniejszych dowodów, które są do podważenia. Wynika to z prostego faktu, że po opinię biegłego sięga się wtedy, kiedy są potrzebne wiadomości specjalne. Kilka lat temu rozpoczęliśmy batalię sądową dotyczącą robót budowlanych. Pomimo tego, że biegli z zakresu budownictwa są jednymi z najbardziej rzetelnych to i tak postępowanie trwa już 4 lata, a opinii uzupełniających było kilka. O mały włos i koszty biegłego przekroczyłyby kwotę złotych, gdyby strona przeciwna zdecydowała się na biegłego z zakresu chemii budowlanej. Sądownictwo nie jest przystosowane do takich spraw, budowa wstrzymana na lata, strony liczą straty. Nic dobrego. Powinno się to zmienić. Czy na pewno biegły jest potrzebny? Są takie sytuacje, że opinia biegłego sądowego nie jest potrzebna. Czasami dotyczy to spraw, gdzie biegły miałby policzyć wskaźniki ekonomiczne. Owszem najczęściej jest to skomplikowane lub bardzo czasochłonne. Jednak w części spraw jest to kwestia wykonania kilku – kilkunastu działań arytmetycznych. Równie dobrze może to zrobić sąd lub jedna ze stron i przedstawić swoje wyliczenia drugiej stronie. W części spraw, gdzie drugą stroną jest organ zamiast biegłego sąd może nałożyć obowiązek dokonania odpowiednich wyliczeń np. ZUSowi. Wynika to ze specyfiki niektórych postępowań, w których organ nie chce wydać korzystnej decyzji, bo nie ma pełnej dokumentacji. Wtedy sąd może nałożyć obowiązek wykonania wyliczeń z zastosowaniem odpowiednich założeń. Zabezpieczenie dowodu W części spraw ze względu na opinię biegłego najważniejsze jest zabezpieczenie dowodu. Dotyczy to głównie sporów budowlanych oraz motoryzacyjnych. Biegły powinien opracować opinię na podstawie stanu faktycznego właściwego dla chwili, w której powstał spór. Najgorszy w takich sprawach jest dylemat: budować dalej, czy czekać na opinię biegłego, który może pojawić się za kilka miesięcy. Prowadzenie dalszych robót może zniszczyć dowód i uniemożliwić lub znacznie utrudnić wydanie opinii biegłemu. Najlepszym procesowo rozwiązaniem jest pozostawienie dowodu w stanie nienaruszonym do czasu prawomocnego zakończenia sporu sądowego. Jednak dla Ciebie jest to niejednokrotnie niedopuszczalne, bowiem do tego czasu Twoja firma może zbankrutować lub mocno zachwiać się w posadach. W związku z tym niejednokrotnie trzeba zaryzykować i skorzystać z dwóch możliwych sposobów prawidłowego zabezpieczenia dowodu: przez biegłego lub przez komornika. Biegły na podstawie polecenia sądu może zabezpieczyć dowód. Komornik może również sporządzić protokół stanu faktycznego, który jest dokumentem urzędowym. Nie radzę sporządzać dokumentacji tylko na własną rękę, bo może ona być podważona przez drugą stronę lub po prostu niedopuszczona przez sąd. Opinia biegłego sądowego Jeżeli ktoś miał doświadczenie w prowadzeniu spraw z udziałem biegłych sądowych to ma już swoje zdanie na temat pracy części z nich. Teoretycznie strony mają możliwość wyboru biegłego, jednak w praktyce to nie działa. Przede wszystkim dlatego, że strony same nie składają odpowiednich propozycji. Z mojego doświadczenia wynika, że najlepszymi tj. najbardziej rzetelnymi biegłymi są ci, którzy wydają opinię z zakresu budownictwa. Nie są idealni, ale mają sporą wiedzę, potrafią się nią dzielić i opinie wydają się już na pierwszy rzut oka najmniej arbitralnymi. Może to wynika z wynagrodzenia, które otrzymują za sporządzenie opinii. Z drugiej strony najgorszymi biegłymi są lekarze. Opinie pisane są często na 1 kartce A4, a zdarzają się krótsze. Prawie wszystkie sprawiają wrażenie arbitralnych, bez uzasadnień. Koszt opinii Jak to wynika z zasad postępowania dowodowego w sprawach cywilnych to strona, która wnosi o biegłego musi wyłożyć pieniądze. Sąd najczęściej wzywa do wpłaty zaliczki na opinię biegłego. Jest ona różna, od 500 do kilku tysięcy złotych. Warto walczyć już na tym etapie, aby sprawiedliwie podzielić koszty. Jeżeli druga strona również zadaje pytania biegłemu to powinna wyłożyć część zaliczki. Z mojego doświadczenia wynika, że część sądów przystaje na taką propozycję. Opinia biegłego sądowego może kosztować wiele. Dlatego należy zastanowić się, czy szczególnie w drobnych sprawach jest koniecznie korzystanie z tego dowodu. Może okazać się, że koszty związane z biegłym przerosną wartość dochodzonego roszczenia. Jeżeli wygrasz sprawę to nie będzie problemu, bo co do zasady koszty te sąd zasądza od strony przeciwnej. Jednak zdarzają się przypadki, że sąd zwalnia drugą stronę z kosztów sądowych. Wtedy przykładowo może zasądzić na Twoją rzecz kwotę złotych a koszty biegłego wyniosą – złotych, których nikt Tobie nie zwróci. Lista biegłych Opinia biegłego sądowego zostaje zawsze wydana na podstawie postanowienia sądu. Biegłym mogą być różne osoby. Są listy biegłych sądowych. Prowadzą je prezesi sądów okręgowych. Pokażę Tobie przykładową listę Prezesa Sądu Okręgowego w Gliwicach, którą znajdziesz tutaj (jest to lista na dzień 6 czerwca 2018 roku). Jeżeli link nie działa to wystarczy w wyszukiwarce Google wpisać: lista biegłych sądowych Gliwice. Oczywiście każdy sąd okręgowy ma swoją listę. Biegłym sądowym może zostać każda osoba, która posiada odpowiednią wiedzę. Sądy korzystają z biegłych spoza listy, jeżeli nie ma biegłego konkretnej specjalności na liście danego prezesa sądu okręgowego. Często zdarza się również, że sądy wybierają innych specjalistów, jeżeli na opinię biegłego sądowego trzeba czekać wyjątkowo długo. Koszty adwokackie Sprawy, w których występuje opinia biegłego sądowego należą do najbardziej czasochłonnych. Warto wtedy uczciwie podejść do sprawy zarówno przez Ciebie jak i adwokata, którego wybierzesz. Najlepiej przewidzieć różne możliwości już na początku współpracy i ustalić sposób rozliczania się. Ustalenie wynagrodzenia w sposób ryczałtowy może być niekorzystne. Adwokat powinien dbać o każdą sprawę, jednak zaangażowanie może być różne w zależności od tego, jak bardzo jest zmotywowany do pracy. Nie ma problemu jeżeli pojawia się w sprawie pierwsza opinia biegłego, bo ona była przewidziana. Należy również się spodziewać, że mogą nastąpić po niej 1 lub 2 opinie uzupełniające. Jednak w przypadku, kiedy dochodzi do zmiany biegłego pojawia się problem. De facto pierwsza opinia ląduje w koszu. Czyja to wina – oczywiście, że dotychczasowego biegłego. On póki co nie ponosi odpowiedzialności za to 🙁 Klient również nie jest temu winy, a tym bardziej adwokat, jeżeli pierwszy biegły wydał niekorzystną opinię, a dzięki staraniom adwokata opinia ta została uznana za bezwartościową. Warto w takich sprawach ustalać wynagrodzenie zależne od nakładu pracy. Może to być rozliczenie godzinowe, może być mieszane: ryczałt za przygotowanie sprawy plus rozliczenie godzinowe za analizę opinii biegłych. Rozwiązań jest wiele, ale dla dobra współpracy warto to ustalić już na początku. Później może się okazać, że adwokat jest niezadowolony. Przy takim nakładzie pracy wynagrodzenie jest nieadekwatne lub próbuje zmienić umowę i zażądać dodatkowego wynagrodzenia. W tym drugim przypadku niezadowolony zwykle jest klient, który zostaje zaskoczony. Opinia biegłego sądowego to temat bardzo szeroki, na pewno będą kolejne posty związane z tym tematem. ******* Niedawno napisałem post Adwokat do napisania apelacji, w którym zastanawiam się, czy warto zmieniać adwokata po przegranej sprawie przed sądem I instancji. Trochę wcześniej zacząłem cykl Pozew w postępowaniu uproszczonym. Należy pamiętać, że od 30 maja 2018 roku obowiązują nowe formularze. W razie pytań można kontaktować się ze mną. Adw. Tomasz Kazubski lokalizacja: adwokat Rybnik, adwokat Wodzisław Śląski W czym mogę Ci pomóc?
Najczęściej zadawane pytania. ustawa o biegłych rewidentach – ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1089 z późn. zm.), ustawa o rachunkowości – ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2018 r. poz. 395 z późn. zm.),
Dowód z opinii biegłego to jeden z częściej wykorzystywanych dowodów w procesie cywilnym. Powołanie biegłego jest konieczne, gdy do rozstrzygnięcia problemu, który pojawił się w toku procesu, niezbędne jest posiadanie wiadomości specjalnych (specjalistycznej wiedzy). Sprawdź, czym jest opinia biegłego i co należy wiedzieć o dowodzie z opinii! Biegły sądowy – kto to? W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru, może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Prezes sądu okręgowego ustanawia biegłych i prowadzi ich listę. Biegłym może być ustanowiona osoba, która korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, ukończyła 25 rok życia, posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona, daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego, wyraża zgodę na ustanowienie jej biegłym, a posiadane wiadomości specjalne wykaże dokumentami lub innymi dowodami. Biegłym może być zatem zarówno osoba wykształcona w danym kierunku, ale i nieposiadająca dorobku naukowego, lecz będąca fachowcem w danej dziedzinie. Oprócz biegłych stałych, czyli wpisanych na listę przy sądzie okręgowym, istnieje również możliwość powołania biegłych ad hoc (spoza listy; powołani jedynie do sporządzenia opinii w konkretnym procesie). Takiego biegłego sąd powoła wtedy, gdy biegli sądowi z listy nie dysponują odpowiednią wiedzą specjalistyczną lub gdy inne okoliczności przemawiają za tym, by to właśnie osoba spoza listy wypowiedziała się w danej sprawie. Strony mają możliwość wskazania osoby, która ich zdaniem ma wiedzę specjalną w zakresie, w którym ma zostać wydana opinia biegłego. Mogą wnioskować o powołanie zarówno biegłego z listy, jak i spoza niej. Sąd nie jest jednak związany takim wnioskiem. Jako strona masz możliwość złożenia wniosku o powołanie biegłego, ze wskazaniem konkretnej osoby, która twoim zdaniem ma odpowiednie kompetencje do wypowiedzenia się w sprawie. Sąd nie jest jednak związany takim wnioskiem. Opinie w sprawie mogą być również wydawane przez instytuty naukowe i naukowo–badawcze. Kiedy sąd powoła biegłego? Sąd ma obowiązek powołać biegłego zawsze wtedy, gdy rozstrzygnięcie danej kwestii wymaga wiadomości specjalnych. Powołanie biegłego będzie konieczne w szczególności w celu: oceny autentyczności pisma, oceny stanu zdrowia osób ubiegających się o świadczenia rentowe lub jednorazowe odszkodowanie z ZUS, oceny przyczyny zgonu, ustalenia czy doszło do naruszenia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, ustalenia wartości nieruchomości itd. Warto pamiętać, że jeżeli pojawia się konieczność skorzystania z wiadomości specjalnych, to sąd nie może rozstrzygnąć danej kwestii w oparciu o własną wiedzę nie powołując biegłego. Zaniechanie powołania biegłego w sytuacji, gdy było to niezbędne, może stanowić przyczynę odwoławczą i być podstawą ewentualnej apelacji. Czym jest opinia biegłego? Rezultatem pracy biegłego jest opinia, w której biegły odpowiada na pytania zadane przez sąd. Opinia biegłego może być przedstawiona zarówno na piśmie jak i ustnie – o formie decyduje sąd. Sąd może zarządzić okazanie biegłemu akt sprawy i przedmiotu oględzin oraz zarządzić, aby brał udział w postępowaniu. Sąd może dodatkowo zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie lub w razie potrzeby, zażądać dodatkowej opinii od tego samego lub innego biegłego. Jakie jest prawo żądania wyłączenia biegłego? Aż do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia. Biegły jest wyłączony z mocy samego prawa: w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki; w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem, albo był radcą prawnym jednej ze stron; w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak również w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego, oraz w sprawach, w których występował jako prokurator; w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia. Niezależnie od powyższych przyczyn, strony mogą żądać wyłączenia biegłego, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności biegłego w danej sprawie. Strony mogą żądać wyłączenia biegłego zawsze wtedy, gdy mają wiedzę o okolicznościach, które mogłyby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności biegłego w danej sprawie. Gdy strona zgłasza wniosek o wyłączenie biegłego po rozpoczęciu przez niego czynności, obowiązana jest uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej znana. Nie można żądać wyłączenia, jeżeli do sporządzenia opinii powołana została instytucja naukowa (jednostka badawcza). Zarzuty do opinii biegłego – argumenty Jako strona w procesie cywilnym mamy prawo wypowiedzieć się co do zgromadzonych dowodów, w tym przedstawić swoje zarzuty do sporządzonej przez biegłego opinii. Zarzuty te mogą doprowadzić do tego, że sąd zażąda opinii uzupełniającej, zasięgnie opinii innego biegłego lub uzna opinię za niewiarygodną w ramach swobodnej oceny dowodów – uznając rację przedstawionych przez stronę argumentów. Mając na uwadze wymogi jakie stawiane są dowodom z opinii biegłych, formułując zarzuty można oprzeć się na następujących argumentach: brak odpowiedniego poziomu fachowości biegłego – obecnie zwiększa się poziom specjalizacji i odrębność dziedzin wiedzy, dlatego warto zwrócić uwagę na specjalizację biegłego w kontekście przedmiotu zleconej opinii; biegły nie może wkraczać w kompetencje sądu, zatem nie może wypowiadać się, która ze stron ma rację w sporze; opinia biegłego powinna być rzetelna – powinna odwoływać się do konkretnych źródeł i wskazywać na wybraną metodę badań; opinia biegłego powinna być logiczna, a wnioski jasne i spójne; uzasadnienie opinii powinno umożliwiać jej sądową kontrolę; opinia powinna być jasna – pozwolić na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów, sposobu dochodzenia do nich, jak również powinna być pozbawiona wewnętrznych sprzeczności; opinia biegłego powinna być pełna – powinna udzielać odpowiedzi na wszystkie postawione przez sąd pytania, uwzględniać wszystkie udostępnione materiały. Wydanie orzeczenia w oparciu o opinię niejasną, niepełną czy nierzetelną, może stanowić naruszenie granic swobodnej oceny dowodów z art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, a zatem może być podstawą odwoławczą w postępowaniu apelacyjnym.
Biegły, któremu zlecono sporządzenie opinii na piśmie, może złożyć przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia, który załącza do opinii. § 1 2 . Od biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych nie odbiera się przyrzeczenia.
Jakie jednostki powinny spełnić obowiązek przeprowadzenia audytu? Koniec roku finansowego może rodzić za sobą pytanie kierownictwu jednostki czy dana spółka powinna podlegać obligatoryjnemu badaniu przez biegłego rewidenta. W odpowiedzi na nie należy sięgnąć do art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości. Ustawa ta określa jakie jednostki powinny spełnić obowiązek przeprowadzenia audytu. Według przepisów ustawy, badaniu za 2020 rok podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz sprawozdania finansowe kontynuujących działalność jednostek: 1) Banków krajowych, oddziałów instytucji kredytowych, oddziałów banków zagranicznych, zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji. W tym także głównych oddziałów i oddziałów zakładów ubezpieczeń, głównych oddziałów i oddziałów zakładów reasekuracji oraz oddziałów zagranicznych firm inwestycyjnych. Spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. 2) Jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. W tym także jednostek, o których mowa w art. 2 ust. 2b ustawy o rachunkowości: jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, krajowych instytucji płatniczych i instytucji pieniądza elektronicznego. 3) Spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji. 4) Pozostałych jednostek (przede wszystkim spółek z spółek jawnych, partnerskich, komandytowych, cywilnych oraz przedsiębiorstw osób fizycznych). Warunki, które muszą spełnić spółki z spółki jawne, partnerskie, komandytowe, cywilne oraz przedsiębiorstwa osób fizycznych W odniesieniu do punktu dotyczącego pozostałych jednostek, należy zwrócić uwagę iż te, za które sporządzono sprawozdania finansowe w poprzedzającym roku obrotowym (w odniesieniu do sprawozdań za 2020 r. uwzględnia się dane za 2019 r.), muszą spełnić co najmniej dwa z poniższych warunków: Średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób. Suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej euro. Przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów, operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej minimum euro. Niewątpliwie, obligatoryjne badanie za rok 2020 należy przeprowadzić wyłącznie gdy dane roczne poprzedzające faktyczne badanie przekraczają progi (za 2019 r.). Wobec tego, jednostka nie spełniająca wymagań ustawy w 2020 roku musi przeprowadzić obowiązkowy audyt mimo tego. Powyższe wielkości zostały wyrażone w euro oraz są przeliczane na walutę polską po średnim kursie na dzień bilansowy ogłoszonym przez Narodowy Bank Polski. W naszym przypadku, jeżeli chcemy sprawdzić, czy sprawozdanie za rok 2020 będzie podlegało obligatoryjnemu badaniu musimy użyć średni kurs NPB na dzień 31 grudnia 2019 r. , który stanowił 4,2585 zł/euro. Kalkulacja przedstawia się następująco: euro x 4,2585 zł/euro = zł (suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego w walucie polskiej), euro x 4,2585 zł/euro = zł (przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy jako równowartość w walucie polskiej). Inwentaryzacja składników aktywów Kiedy już stwierdzimy, iż nasza Spółka spełnia wymagania stawiane przez ustawę o rachunkowości obowiązkowego badania naszego sprawozdania finansowego, niezwykle istotnym jest aby umowa o badanie zawarta z firmą audytorską umożliwiała zespołowi biegłego rewidenta udział w inwentaryzacji znaczących składników majątku. Ustawodawca nie określa bezpośrednio terminu, do którego należy dokonać wyboru biegłego rewidenta. Jednak, należy mieć na uwadze, iż inwentaryzacja składników aktywów przeprowadzana na ostatni dzień roku obrotowego, według ustawy o rachunkowości rozpoczyna się nie wcześniej niż 3 miesiące przed końcem roku, a kończy do 15 dnia następnego roku. Do zadania organu zatwierdzającego sprawozdanie finansowe spółki należy wybór firmy audytorskiej. Mowa tutaj zazwyczaj o radzie nadzorczej. Jeżeli spółka nie posiada rady nadzorczej zgromadzenie wspólników bądź akcjonariuszy decyduje o wyborze. Zarząd nie może dokonać takiego wyboru zgodnie z zasadami ustawy o rachunkowości. Istotnym jest również, iż koszty przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego ponosi badana jednostka. Okres podpisania umowy na badanie sprawozdania finansowego Należy pamiętać, że podpisanie umowy powinno się poprzedzić formalnym wyborem audytora. Konieczne jest podjęcie uchwały tej treści. Do tej pory w przypadku badania ustawowego w myśl przytoczonych powyżej wymagań, pierwszą umowę o badanie sprawozdania finansowego zawierano z firmą świadczącą usługi audytu na okres nie krótszy niż dwa lata. Po tym okresie istniała możliwość przedłużenia umowy na kolejne co najmniej dwuletnie okresy. Niemniej jednak art. 134 ustawy o biegłych rewidentach określał maksymalny 5 letni okres przeprowadzania audytu przez firmę audytorską. w ocenie większości biegłych rewidentów jest on krótki i niepraktyczny. W wyniku czego kolejną umowę można było podpisać na 2 lata jednak nie więcej niż na trzy. Rozwiązaniem tej sytuacji jest zmiana obowiązku przymusowej rotacji co 5 lat. Przepis ten został ogłoszony 31 marca 2020 r. w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 tzw. tarczy antykryzysowej. Ustawa mówi o stosowaniu bezpośrednio przepisów Unii Europejskiej o rotacji firm audytorskich. Rozporządzenie parlamentu europejskiego i rady nr 537 wskazuje , że maksymalny 10 letni okres zlecenia badania sprawozdań finansowych wynosi 10 lat. Niniejszym, wspomniany wcześniej art. 134 o biegłych rewidentach zostaje uchylony. Cel przeprowadzenia audytu finansowego Na tym etapie warto zastanowić się jaki jest właściwie cel audytu finansowego? Otóż jego celem jest zwiększenie stopnia zaufania docelowych użytkowników sprawozdań finansowych. Określa go Międzynarodowy Standard Badania nr 200 („Ogólne cele niezależnego biegłego rewidenta oraz przeprowadzanie badania zgodnie z międzynarodowymi standardami badania). Z uwagi na to, że sprawozdania finansowe przekazują informacje o działalności gospodarczej i wynikach finansowych firmy mogą mieć wielu odbiorców. Bilans zawiera przegląd aktywów, pasywów i kapitału własnego akcjonariuszy jako migawkę w czasie. Rachunek zysków i strat koncentruje się przede wszystkim na przychodach i kosztach firmy w danym okresie. Zainteresowani tymi informacjami są użytkownicy, którzy poprzez analizę sprawozdania finansowego są w stanie podjąć szereg decyzji gospodarczych. Do owych użytkowników sprawozdań finansowych kwalifikują się: Inwestorzy – są oni właścicielami firmy (akcjonariusze i udziałowcy). Chcieliby zrozumieć i na bieżąco być informowani o wynikach finansowych firmy. Na postawie danych mogą monitorować ryzyko inwestycyjne. Zainteresowani oni są również wskaźnikami takimi jak zysk na akcję (stosunek wyniku netto i liczby akcji). W tym, dywidendy na akcję (stosunek wartości dywidend do liczby akcji) i oczywiście samej zdolności jednostki do wypłaty owych dywidend. Inwestorzy na podstawie sprawozdania finansowego oraz jego wyników chcieliby podjąć decyzję czy nadal muszą inwestować w spółkę. Pożyczkodawcy – tradycyjne banki, instytucje finansowe (np. firmy leasingowe) oraz Wszyscy Ci użytkownicy . którzy chcieliby sprawdzić zdolność firmy do terminowej spłaty zadłużenia. W ten sposób przeglądają sprawozdania finansowe firmy i sprawdzają jej zdolność kredytową i czy w efekcie udzieliliby pożyczki. Inni użytkownicy zainteresowani informacjami ujętymi w sprawozdaniu finansowym Klienci – muszą przeglądać sprawozdania finansowe firmy, od której kupują towary lub usługi. Kluczowi klienci często podpisują długoterminową współpracę lub kontrakt z jednostką. Z uwagi na to, chcieliby współpracować w firmą stabilną finansowo. Co więcej, silna finansowo firma może zapewnić swoim klientom sprzedaż kredytową. Oczywiście, może także dostarczać produkty, usługi po niższej cenie niż pozostali na rynku lub zapewnić posprzedażowe usługi ( konserwacja, naprawy). Dostawcy – ta grupa użytkowników, tak samo jak klienci, chcieliby mieć do czynienia z firmami, które mają dobrą kondycję finansową. Tym samym są także użytkownikami sprawozdań finansowych. Podejmują oni decyzje o udzieleniu firmie kredytu kupieckiego czyli odroczonych terminów płatności, co w dobie pandemicznej rzeczywistości jest niezwykle ważne. Rządy i agendy rządowe – pełnią oni podwójną rolę. Z jednej strony informacje ze sprawozdań finansowych pozwalają im na regulowanie działalności jednostek (polityka podatkowa). Natomiast z drugiej strony sprawdzają czy treści ujawniane przez przedsiębiorstwo są wystarczające dla innych użytkowników. Kierownictwo jednostki gospodarczej – chociaż to oni przygotowują sprawozdania finansowe, muszą się do nich odwoływać, rozważając rozwój firmy. Zarząd firmy patrzy na sprawozdanie finansowe z perspektywy płynności, rentowności, przepływów pieniężnych, aktywów i pasywów. W tym także sald środków pieniężnych, potrzeb w zakresie funduszy, zadłużenia, finansowania projektów i różnych innych bieżących działań operacyjnych. Mówiąc najprościej, zarząd firmy potrzebuje sprawozdań finansowych, aby podejmować decyzje dotyczące biznesu. Społeczeństwo – jest praktycznie reprezentowane przez dowolnego użytkownika. Przyczynia się on do rozwoju ekonomicznego regionu w którym dana jednostka funkcjonuje. Podstawowe cele audytora Według MSB 200 ​​istnieją dwa podstawowe cele audytora. Pierwszym z nich jest uzyskanie wystarczającej pewności, że sprawozdanie finansowe jako całość nie zawiera istotnego zniekształcenia spowodowanego oszustwem lub błędem, umożliwiając w ten sposób biegłemu rewidentowi wyrażenie opinii na temat tego, czy sprawozdania finansowe zostały sporządzone, we wszystkich istotnych aspektach, zgodnie z mającymi zastosowanie ramami sprawozdawczości finansowej. Natomiast drugim z nich jest sporządzenie sprawozdania na temat sprawozdania finansowego i przekazanie stosownie do wymogów MSB informacji zgodnych z wnioskami biegłego rewidenta. Wyróżnia się trzy typy opinii, które wydaje biegły rewident: negatywna, z zastrzeżeniem, lub bez zastrzeżeń. We wszystkich opiniach, oprócz tych „bez zastrzeżeń”, biegły rewident powinien uzasadnić swoją decyzję i przedstawić przyczyny zajęcia takiego stanowiska. Standard MSB wyraźnie stanowi że kierownictwo oraz, w stosownych przypadkach, osoby sprawujące nadzór rozumieją swoją odpowiedzialność za sporządzenie sprawozdania finansowego zgodnie z mającą zastosowanie sprawozdawczością finansową, w tym rzetelną prezentację, w przypadku gdy sprawozdawczość jest rzetelna. Podczas badania wymagana jest postawa zawodowego sceptycyzmu cechująca się dociekliwością, wyczuleniem na warunki mogące wskazywać na możliwe zniekształcenie spowodowane błędem lub oszustwem oraz krytycyzmem przy ocenie uzyskanych dowodów badania. Dla przykładu audytor będzie musiał rozważyć, ile zaufania można pokładać w dowodach uzyskanych od kierownictwa. Jak przygotować się do efektywnego i sprawnie przeprowadzonego audytu? Jest wiele rzeczy, które można zrobić, aby badanie sprawozdania finansowego przebiegło tak efektywnie jak to tylko możliwe. Po pierwsze, należy upewnić się że cały personel księgowy jest dostępny w czasie, gdy zespół biegłego rewidenta jest na miejscu. Po drugie, poniżej znajduje się podsumowanie niektórych głównych dokumentów które należy przygotować przed audytem. Jeśli wszystkie dokumenty są łatwo dostępne, nie występują zakłócenia pracy personelu podczas audytu. Podstawowa lista wymaganych dokumentów to: zapisy księgowe, schemat przedstawiający strukturę i własność firmy/grupy, uzgodnienia bankowe na koniec roku i wyciągi bankowe dostępne przez cały okres dla wszystkich rachunków bankowych, podział wszystkich kwot bilansowych wraz z fakturami w celu udokumentowania pozycji, takich jak zwiększenie środków trwałych, rozliczenia międzyokresowe, wykaz wiekowych dłużników i wierzycieli, ewidencja płac i deklaracje VAT, deklaracje ZUS DRA, raporty magazynowe, umowy kupna i leasingu na raty, kopie wszystkich protokołów ze spotkań, które odbyły się w ciągu roku oraz szczegóły dotyczące wszelkich zmian w akcjonariacie. Skontaktuj się z nami
gKSCjZ. 318 78 87 18 453 156 47 266 196

ile czasu ma biegły na sporządzenie opinii