Art. 994 k.c. wskazuje darowizny, które mogą zostać pominięte przy stosowaniu tego restrykcyjnego przepisu.. Niestety ani w przytoczonym artykule, ani w regulacjach późniejszych darowizna zwolniona z zaliczenia na schedę spadkową nie uzyskała przywileju zwolnienia przy obliczaniu zachowku. Osobami uprawnionymi do zachowku są Zachowek – istota instytucjiZachowek zdefiniowany jest w art. 991 § 1 kc stanowiącym, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się określona wartość wyrażona w zachowkuZasadniczą funkcją zachowku jest nie tylko zapobieganie wypływaniu majątku poza rodzinę, ale i też w nie mniejszym stopniu – troska o sprawiedliwy podział schedy (w sensie ekonomicznym) pomiędzy uprawnionymi członkami rodziny (tak: System Prawa Prywatnego t. 10 pod redakcją B. Kordasiewicza).Zachowek jako dług spadkowyZachowek należy do długów spadkowych. Pojęcie długów spadkowych określa art. 922 w § 2 i 3 kc stanowiąc, że nie należą do spadku prawa zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach Księgi IV Kodeksu zachowkuJeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – należy mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego pojęcia trwałej niezdolności do pracyKodeks cywilny nie zawiera definicji ustawowej pojęcia trwałej niezdolności do pracy, użytego w art. 991 § 1 W tej sytuacji jako w pełni uzasadnione uznać należy ustalenie treści tego pojęcia przy rozważeniu przepisów definiujących pojęcie podobne całkowitej niezdolności do wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 21 lutego 2014 roku wydanym w sprawie o sygn. I ACa 698/13, fakt korzystania z emerytury w dacie otwarcia spadku nie jest w każdym przypadku równoznaczny z oceną, że w dacie otwarcia spadku strona była całkowicie niezdolna do pracy trwale. W systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje się uzyskanie prawa do wcześniejszej emerytury oraz prawa do emerytury z uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego. Dopiero osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego w dacie otwarcia spadku mogło dawać podstawy do rozważań w kwestii spełnienia przesłanki całkowitej i trwałej niezdolności do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 wykładni pojęcia „trwałej niezdolności do pracy”, należy odnieść się do wykładni systemowej i celowościowej. Pojęcie trwałej niezdolności do pracy w Kodeksie cywilnym pojawia się na gruncie przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego (art. 1058 i n. Przepis art. 1064 upoważnił Radę Ministrów do określenia zasad i trybu stwierdzania trwałej niezdolności do pracy uprawniającej do dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie art. 1059 pkt 4 Choć zarówno przepis art. 1064 jak i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych utraciły moc, to pojęcie trwałej niezdolności do pracy, mające nadal zastosowanie do dziedziczenia gospodarstw rolnych przed r., jest pomocne dla rozstrzygnięcia definicji pojęcia „trwałej niezdolności do pracy”.Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia, za spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażonym w wyroku z dnia 11 stycznia 2013 r., sygn. akt V ACa 989/12, już sam wiek powoda w chwili otwarcia spadku – 72 lata, niezależnie od pozostałych okoliczności ustalonych w sprawie dotyczących jego stanu zdrowia uzasadniał zaliczenie powoda do osób trwale niezdolnych do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 czego konsekwencją jest uprawnienie do domagania się zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego (tak tez: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r. w sprawie IV CK 158/02, LEX nr 106579).Czas powstania trwałej niezdolności do pracy istotnej dla obliczania zachowku Przy ustalaniu przesłanki trwałej niezdolności do pracy lub małoletniości należy brać pod uwagę stan istniejący w chwili otwarcia spadku (tak: J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. III, s. 1909; L. Stecki, w: Komentarz 1989, t. II, s. 870; J. Kosik, w: System, t. IV, s. 545; J. Rezmer, Zakres, s. 79; Skowrońska-Bocian, Komentarz KC 2011, s. 207, Nb 12; E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, w: Gudowski, Komentarz KC 2017, t. 6, s. 264, Nb 14; por. też orz. SN z r., Wa C 219/48, PiP 1949, Nr 11, s. 126; J. Kremis, J. Kuźmicka-Sulikowska, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 1898, Nb 20; P. Księżak, w: Osajda, Komentarz KC 2013, III, s. 717, Nt 12).Podobny pogląd zaprezentował Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w uzasadnieniu do wyroku o sygn. akt V ACa 989/12 z dnia 11 stycznia 2013 r., zgodnie z którym, jedynie osoba trwale niezdolna do pracy w dacie otwarcia spadku uprawniona jest do zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału, który przypadałby jej w razie dziedziczenia z ustawy (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r., sygn. akt IV CK 158/02)Obliczanie wysokości zachowkuPrzy obliczaniu wysokości zachowku istotnym jest ustalenie tzw. substratu zachowku (wartość aktywów pomniejszona o wartość pasywów – długów spadkowych), na który składa się stan czysty spadku (bez uwzględnienia zapisów i poleceń) wraz z doliczonymi darowiznami. Nie chodzi tu o wartość spadku we właściwym znaczeniu tego słowa (aktywa po odliczeniu pasywów), lecz o obliczenie wartości spadku na potrzeby ustalenia wysokości należnych obliczenia zachowku określonego spadkobiercy stanowi udział spadkowy. Zasady jego ustalania określa art. 992 stwierdzając, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali względu na powyższe udział, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym może różnić się od udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku. Udział ten (wyrażony ułamkiem) należy określać oddzielnie dla każdego uprawnionego zgodnie z art. 931 i 932 (które określają części spadku przypadające danym członkom rodziny), uwzględniając jednocześnie treść wspomnianego art. 992 ustalony udział spadkowy należy następnie pomnożyć przez substrat zachowku i przez jedną drugą lub dwie trzecie (zgodnie z art. 991 § 1 a otrzymany w ten sposób wynik określa wysokość zachowku (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 2 sierpnia 2016 r., sygn. akt III Ca 598/16).Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 2008 r., sygn. akt: IV CSK 509/07 wskazując, że przy obliczaniu wysokości zachowku rolą sądu jest ustalenie czystej wartości spadku. Wartość ta to różnica między wysokością aktywów wchodzących w skład spadku a wysokością długów spadkowych. Punktem odniesienia przy ustalaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 Ustalenie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc, co do zasady, według reguł określonych w art. 922 nie uwzględnia się jedynie zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku. Uwzględnia się natomiast zapisy windykacyjne (art. 993 uprawnione do zachowkuArt. 991 § 1 kc stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek. Oznacza to, że aby być uprawnionymi do zachowku, osoby takie muszą należeć w danej sytuacji do kręgu spadkobierców, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy z mocy ustawy. Uprawnienie do zachowku przysługuje zatem „tylko wtedy”, gdy dane osoby (wskazane w art. 991 dziedziczyłyby w konkretnej sytuacji (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 marca 2012 r., sygn. akt I ACa 110/12). Niekonieczne zaś chodzi o osoby, które in concreto dziedziczą z jest zatem każdorazowe odwołanie się, przy ustalaniu osób uprawnionych do zachowku, do art. 931-932 w celu ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych. W rezultacie uprawnionymi do zachowku mogą być jednocześnie tylko zstępni oraz małżonek albo (w braku zstępnych spadkodawcy) małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Nie będzie natomiast miała miejsca sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy. W żaden sposób kręgu tego nie modyfikuje sporządzenie przez spadkodawcę testamentu i dziedziczenie na jego podstawie przez spadkobiercę w konkretnej sprawie (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 marca 2011 r., sygn. akt: I ACa 118/11, OSAB 2011, z. 1, s. 17 i nast.).Zachowek w sytuacji gdy spadkodawca rozdysponował cały majątek darowiznami dokonanymi za swojego życiaJak podkreślono, stosownie do art. 991 § 1 kc zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Według literalnego brzmienia treści art. 991 kc. roszczenie o zachowek przysługuje tylko tym spośród należących do kręgu spadkobierców ustawowych, którzy „byliby powołani do spadku z ustawy”. Część doktryny prawa podnosiła, że sformułowanie tego rodzaju może sugerować, że negatywną przesłanką możliwości realizacji roszczenia o zachowek jest to, by uprawniony nie doszedł do dziedziczenia w charakterze sytuacji więc, gdy spadkodawca rozdysponował majątek darowiznami za swojego życia i masa spadkowa wynosi „0” zł, oznaczałyby to, że powodowi (np. dziecku spadkodawcy) w sprawie o zachowek nie przysługuje legitymacja do wystąpienia z żądaniem zachowku, jako zstępnemu, który nabył spadek z mocy ustawy – gdyż technicznie do takiego nabycia nie doszło wskutek braku pozostawionego takim rozumieniem art. 991 kc opowiedziała się między innymi Agnieszka Gil-Rzepecka w krytycznej glosie do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., sygn. akt II CK 444/02 (stanowisko glosatorki spotkało się z krytyczną polemiką w piśmiennictwie, potwierdzeniem którego jest pogląd W. Borysiaka zaprezentowany w „Państwie i Prawie” Nr 5/2008, czy dr P. Księżaka w „Monitorze Prawniczym” nr 6/2008.)Jednakże zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze oraz piśmiennictwie przeważa zdecydowanie pogląd z którego wynika, iż roszczenie o zachowek z art. 991 § 1 kc może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych (tak: System Prawa Prywatnego T. 10, pod red. B. Kordasiewicza, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004, sygn. akt II CK 444/2002, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., sygn. akt: I CNP51/07, W. Borsiak P i P 5/2008, P. Książak – 6/2008).Zauważyć bowiem należy, że instytucja zachowku ma zapewniać członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane zaś przez ustawodawcę słowa „byliby powołani do spadku” w treści art. 991 § 1 kc, które wzbudziło zastrzeżenia glosatorki, miało jedynie na celu określenie, że zachowek nie przysługuje „zawsze” zstępnym czy rodzicom, lecz „tylko wtedy”, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej konkretnej sytuacji. Oparciem dla takiej interpretacji jest też treść art. 991 § 2 kc, który przewiduje, że osoba uprawniona do zachowku może go otrzymać poprzez powołanie do spadku, zapis albo spadkobierca to zatem osoba, która doszła do dziedziczenia ustawowego lub testamentowego i jest uprawniona do zachowku, jeśli tylko należy do kręgu osób wymienionych w art. 991 § 1 innym jest bowiem uprawnienie do zachowku (znajdowanie się w kręgu osób, którym zachowek przysługuje), a czym innym roszczenie o zachowek. To ostatnie może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 marca 2011 r., sygn. akt: I ACa 118/11, OSAB 2011, z. 1, s. 17 i nast.).Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku Prawo do zachowku i roszczenie o zachowek przysługują zatem wskazanym osobą niezależnie od tego czy spadkodawca pozostawił testament czy też następuje dziedziczenie ustawowe. Osoba taka pozostaje uprawniona do zachowku, ocenie natomiast podlega czy w drodze spadkobrania otrzymała cały należny jej zachowek. Jeżeli nie to osobie takiej przysługuje roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku a jeżeli w wyniku dziedziczenia, zapisu czy darowizny uzyskała korzyść mniejszą niż należny jej zachowek, to przysługuje jej roszczenie o uzupełnienie sumy potrzebnej do pokrycia powyższe zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2004 r. II CK 444/02, OSP 2007, nr 4 wskazując, że „jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego na to treść art. 922 § 2 kc stanowiąca, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowkuPrzy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni (art. 992 kc).Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez się dziedziczeniaZrzeczenie się dziedziczenia polega na tym, że spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 1048 kc). Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku Spadkobierca może spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. Oświadczenie takie nie może być o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym (Art. 1018 kc).Wydziedziczenie a zachowek Wydziedziczenie polega na tym, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on negatywny a zachowekTestament negatywny to sporządzony przez spadkodawcę testament, w którym spadkodawca wyłącza od dziedziczenia ustawowego (wszystkich lub niektórych) krewnych lub małżonka, nie ustanawiając innej osoby spadkobiercą. Sporządzenie takiego testamentu nie pozbawia jednak spadkobiercy prawa do spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia testamentem negatywnym ma zatem ten skutek, że wyłączony zostaje pozbawiony tytułu powołania do spadku (A. Rojek, Wydziedziczenie i testament negatywny, PS 2006, nr 9, s. 105). Nie dziedziczy więc po spadkodawcy, jednakże wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku. Do pozbawienia prawa do zachowku konieczne jest bowiem wydziedziczenie (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1975 r., III CZP 14/75, OSNC 1976, nr 2, poz. 28). Znaczenie powołania uprawnionego do zachowku do dziedziczeniaJeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego mu zachowku (art. 998 § 1 kc).Powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy zapis zwykły na rzecz uprawnionego do zachowku został obciążony dalszym zapisem lub poleceniem albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowkuJeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 999 kc).Zapis windykacyjny oraz darowizna dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionegoZapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (art. 996 kc).Darowizna doliczona do spadku – wpływająca na wysokość zachowku Z treści art. 1000 § 1 kc wynika, że zachowku można żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Rozwiązanie takie jest logicznym następstwem przyjęcia zasady doliczania do substratu zachowku określonych darowizn. Brak takiej regulacji czyniłby ochronę uprawnionych do zachowku iluzoryczną. Spadkodawca mógłby bowiem obejść przepisy o zachowku dokonując darowizn na rzecz osób, które zamierzał powołać do doliczenia darowizn do spadku występuje zarówno przy zachowku jak i przy dziale spadku jednak w tym drugim przypadku zasady doliczania są częściowo odmienne niż przy zachowku. Dochodzi do ich zaliczenia bowiem jedynie przy dziedziczeniu ustawowym. Przy doliczaniu darowizn na schedę spadkową bierze się pod uwagę tylko darowizny dokonane na rzecz spadkobierców uczestniczących w dziale a nie uwzględnia się darowizn uczynionych na rzecz innych osób. Spadkodawca może dokonać darowizny zwalniając ją od obowiązku doliczenia na schedę przypadku zachowku natomiast doliczanie darowizn jest obligatoryjne a ponadto zaliczeniu na schedę spadkowa podlegają darowany uczynione nie tylko na rzecz spadkobierców, ale i na rzecz osób trzecich (art. 994 kc).Zaliczenia darowizny na spadek dokonuje sąd rozpoznający sprawę przeciwko określonemu pozwanemu i jeśli uzna, że darowizna podlega doliczeniu do spadku, doliczy ją do spadku będącego postawą ustalenia wysokości należnego zachowku a osoba, która ją otrzymała będzie legitymowaną biernie w sprawie o zachowek (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn akt: II Ca 652/12).Obciążenie darowizny poleceniem a wysokość zachowkuJak wspomniano substrat zachowku zwiększają poczynione przez spadkodawcę darowizny. Jednak stosownie do art. 893 kc darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Polecenie to może przybrać formę zobowiązania do ustanowienia na rzecz danej osoby (w tym również samego darczyńcy-spadkodawcy) ograniczonego prawa rzeczowego na darowanym przedmiocie. Powstaje wówczas problem obliczenia wartości takiej darowizny przy określaniu substratu Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 lutego 2019 r. sygn. akt I ACa 449/18 stwierdził w tym przedmiocie, że doliczeniu powinna podlegać ta część przysporzenia, która nie znajduje ekwiwalentu majątkowego w świadczeniu drugiej strony. W przypadku darowizny obciążonej poleceniem doliczeniu do substratu zachowku podlega tylko czysta wartość tj. wartość pomniejszona o wartość świadczeń, które ciążą na samo należy odnieść do nieuregulowanej w jednak akceptowanej w orzecznictwie czynności, jaką jest darowizna z zastrzeżeniem świadczenia na rzecz osoby trzeciej. W podobny sposób od wartości darowizny należy odjąć wartość obciążenia na rzeczy darowanej. W przywołanej sprawie Sąd Apelacyjny w szczególności orzekł, że skoro w chwili dokonania darowizny nieruchomość była obciążona dożywotnim utrzymaniem na rzecz danych osób, to obciążenie to miało istotny wpływ na ustalenie wartości nieruchomości. Podobne zdanie wyraził Sąd Okręgowy w Kielcach w wyroku z dnia 9 października 2014 r., Sygn. akt II Ca 665/14, na kanwie sprawy, w której przedmiot darowizny obciążony był poleceniem (art. 893 którego treścią było znoszenie przez pozwaną dożywotniego korzystania przez jej babkę z darowanego mieszkania. Sąd uznał, że fakt rzeczywistego zamieszkiwania przez darczyńcę w darowanym lokalu ma znaczenie dla oceny stanu darowizny z chwili jej dokonania i wartości tej darowanej nieruchomości dożywotnim prawem bezpłatnego użytkowania a zachowekSąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 stycznia 2014 r. sygn. akt I ACa 972/13, stwierdził, że normę art. 995 KC wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem; wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną ustanowionych na rzeczy darowanej obciążeń rzeczowych na rzecz darczyńcy lub osób mu bliskich zmniejsza wartość nie tylko samej rzeczy w późniejszym obrocie, ale i przedmiotu darowizny rozumianej jako nieodpłatne przysporzenie majątkowe netto na rzecz obdarowanego. Podzielić też należy zacytowany w tym orzeczeniu pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt V CSK 385/12, że według art. 995 § 1 KC istotną dla określenia stanu przedmiotu darowizny jest chwila jej dokonania. Jeżeli będąca przedmiotem darowizny nieruchomość obciążona została wymienionymi w akcie notarialnym ograniczonymi prawami rzeczowymi (np. dożywotnim prawem bezpłatnego użytkowania nieruchomości), to taki jej stan powinien być podstawą określenia jej wartości na dzień ustalenia zachowku (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt II Ca 1137/16).Jeżeli zatem nieruchomość, która jako darowizna wchodzi do substratu zachowku obciążona była prawem użytkowania bądź służebnością, to przed doliczeniem wartości darowizny do substratu, od wartość tej darowizny odejmuje się wartość użytkowania bądź służebności (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 listopada 2016 r., sygn. akt I ACa 1276/16).Więcej na temat obliczania wartości nieruchomości obciążonej użytkowaniem lub służebnością – czytaj tutajZachowek a umowa dożywociaZgodnie z poglądem Pawła Księżaka, wartość nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia (art. 908 nie dolicza się do substratu jest umową wzajemną i odpłatną i również przy literalnym ujmowaniu darowizny w rozumieniu przepisów o zachowku nie może ona mieć znaczenia z tego punktu widzenia. Nawet w razie obiektywnej niewspółmierności świadczeń nie ma tutaj częściowej darowizny. Ze względu na wyraźne wyróżnienie dożywocia jako odrębnego typu umowy wzajemnej nie da się obronić poglądu, że w razie niewspółmierności świadczeń jest to darowizna obciążona obowiązkiem świadczenia (donatio sub modo) (tak: „Zachowek w polskim prawie spadkowym” Paweł Księżak, Wyd. 2, Lexis Nexis, Warszawa 2012, str. 315, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 października 2013 r., sygn. akt I ACa 1068/13).Darowizna nieruchomości doliczana do substratu zachowku a odliczenie kosztów opłaty notarialnejWartość darowizny nieruchomości przy jej doliczaniu do substratu zachowku powinna być pomniejszona o kwotę, na którą składają się poniesione przez obdarowanego koszty opłaty notarialnej i sądowej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 listopada 2016 r., sygn. akt I ACa 1276/16).Wyjątki co do uwzględniania darowizn przy obliczaniu zachowkuPrzy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kc).Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku również darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (§ 2).Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (§ 3).Wartość przedmiotu darowizny uwzględnianej przy obliczaniu zachowkuWartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 kc). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się natomiast według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt V CSK 385/12, wskazał, że według art. 995 § 1 istotną dla określenia stanu przedmiotu darowizny jest chwila jej dokonania. Zatem gdy będąca przedmiotem darowizny nieruchomość obciążona została ograniczonymi prawami rzeczowymi – taki jej stan powinien być podstawą określenia jej wartości na dzień ustalenia zachowku (tak też: uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2014 r. sygn. akt I ACa 972/13, Lex 1441392, oraz wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt II Ca 1137/16).Żądania uprawnionego do zachowku względem osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadkuW pierwszej kolejności roszczenie o zachowek kierowane jest przeciwko spadkobiercom oraz osobom na których rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. Jednakże w art. 1000 § 1 kc ustawodawca wprowadził subsydiarną odpowiedzialność obdarowanych, która dochodzi do skutku w przypadku, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu to potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2008r., sygn. akt: III CSK 255/07, OSNC 2009/3/47, zgodnie z którym jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 kc. Niemożność otrzymania zachowku od spadkobiercy zachodzi miedzy innymi w sytuacji gdy ów spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku a również nie otrzymał go w żadnej jest, że roszczenie to ma charakter dodatkowy, subsydiarny, ponieważ według powołanego przepisu przysługuje ono tylko wówczas, gdy uprawniony nie może uzyskać należnego mu zachowku od spadkobiercy. Według wyraźnego brzmienia przepisu roszczenie to jest nie tylko subsydiarne, ale i ograniczone w zakresie, skoro zmierza jedynie do „uzupełnienia zachowku” (tak: System Prawa Cywilnego pod red. W. Czachórskiego. Tom IV. Prawo spadkowe 1986 ).Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 14 lutego 2014 r. w sprawie sygn. akt I ACa 1078/13) wskazał, iż dochodzenie przez osobę uprawnioną do zachowku przysługującego jej roszczenia w pierwszej kolejności następuje przeciwko spadkobiercom zmarłego, w drugiej kolejności w stosunku do osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne (art. 999 1 w trzeciej natomiast do osoby obdarowanej. Osoba uprawniona musi wykazać, że nie może uzyskać zaspokojenia swego roszczenia od osoby zobowiązanej z mocy art. 991 następnie od osoby zobowiązanej na podstawie art. 999 1 by móc zażądać całej lub części kwoty od w sprawie o zapłatę kwoty zachowku powinien więc wykazać niemożność uzyskania zachowku od spadkobiercy udowadniając, iż nadwyżka ponad zachowek spadkobiercy nie wystarcza na zaspokojenie roszczeń o zachowek, egzekucja przeciwko spadkobiercy ze względu na jego stan majątkowy jest bezskuteczna lub wartość stanu czynnego spadku nie wystarcza na zaspokojenie zachowku. Jeżeli powód nie wypełni tego obowiązku, powództwo podlegać będzie oddaleniu przez w doktrynie podkreśla się, iż roszczenie o uzupełnienie zachowku jest roszczeniem subsydiarnym. Wchodzi ono dopiero wtedy w rachubę, gdy uprawniony nie może uzyskać należnego zachowku od spadkobiercy. Ustawa statuuje zatem pierwszeństwo odpowiedzialności spadkobierców przed obdarowanymi. Przesłanka niemożności otrzymania zachowku od spadkobiercy może się zrealizować w następujących sytuacjach:spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, zaś kwota, którą odpowiada, czyli nadwyżka ponad własny zachowek nie wystarcza do zaspokojenia roszczeń osoby uprawnionej,ogólna kondycja majątkowa spadkobiercy zobowiązanego do zachowku jest zła, skutkiem czego egzekucja kierowana przez uprawnionego do majątku tego spadkobiercy okazuje się bezskuteczna,wartość stanu czynnego spadku spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie wystarcza na zaspokojenie zachowku(tak: System Prawa Prywatnego. Prawo spadkowe. Tom 10 pod red. Zbigniewa Radwańskiego, Warszawa 2009 r.).Oczywistym przy tym jest, że ciężar dowodu co do wystąpienia sytuacji uzasadniającej odpowiedzialność obdarowanego ciąży na uprawnionym z tytułu zachowku (art. 6 wywód wskazuje, że instytucja zachowku może w konkretnych okolicznościach chronić faktycznego spadkobiercę przed znikomą wartością majątku spadkowego w sytuacji gdy spadkobierca jest równocześnie wymieniony w art. 991 par. 1 kc jako uprawniony do zachowku, zaś spadkodawca dokonał za życia darowizny podlegającej doliczeniu do spadku na mocy art. 993 gospodarstwa rolnego następcy w zamian za rentę (emeryturę) a zachowekW orzecznictwie panuje pogląd, iż niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy w zamian za rentę (emeryturę), zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa orzeczeniem w tej sprawie jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91), w której przyjął, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin nie uwzględnia się przy ustalaniu Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006) stwierdził, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa, ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 kc a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt III CZP 29/2012 stwierdził, iż „Przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w art. 59 ustawy z dnia r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tj. Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.)”.Użyte w art. 993 kc pojęcie darowizny odnosi się do umowy uregulowanej w art. 888 kc, którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, jeśli nie dotyczy bezpłatnych przysporzeń objętych art. 889 kc. Analiza charakteru umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy określa cechy tej czynności prawnej, które różnią ją od uregulowanej w kodeksie cywilnym umowy darowizny i prowadzi do uznania, że stanowi ona swoisty rodzaj umowy przenoszącej własność. Pośród tych cech kwestia nieodpłatności nie ma dominującego tezę potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. akt III CZP 114/ odpowiedzialności obdarowanego przez spadkobiercę względem osoby uprawnionej do zachowku Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później (Art. 1001 kc).Żądania uprawnionego do zachowku wobec osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjnyJak wskazano, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego (art. 999 1 § 1 kc).Jeżeli natomiast osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek. Osoba ta może jednak zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna. A jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów roszczenia z tytułu zachowku na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowkuRoszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (art. 1002 kc).Żądanie zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń przez osobę obowiązaną do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowkuSpadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń (art. 1003 kc). Zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy. W razie zmniejszenia zapisu zwykłego obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek (art. 1005 § 1 kc). Z kolei jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis zwykły uczyniony na jego rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zmniejszeniu podlega zapis zwykły, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub bez znacznego zmniejszenia wartości, zapisobierca może żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną (art. 1006 kc).Przedawnienie roszczenia o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceńRoszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia a roszczenie o odsetkiPrzy obliczaniu wartości stanu czynnego spadku nie uwzględnia się pożytków (zarówno naturalnych jak i cywilnych), które powstały po otwarciu spadku. W zamian za to uprawniony do zachowku może za czas od chwili wymagalności roszczenia o zachowek żądać odsetek (tak: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, PWN, Warszawa 1985, s. 275). Moment wymagalności roszczenia o zachowekOrzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w zakresie wymagalności roszczenia o zachowek nie jest Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 10 października 2008 r. (sygn. akt: II CNP 35/08) zwrócił uwagę, że roszczenie o zachowek powstaje z chwilą stwierdzenia nabycia spadku. Zachowek jest długiem pieniężnym, a przepisy nie określają terminu jego wymagalności. Roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym, do którego zastosowanie ma art. 455 a więc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 1758/14, podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2013 r., sygn. akt II CSK 403/12, przyjął, że Termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia – warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych – należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę też pogląd, zgodnie z którym skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o tym roszczeniu, to odsetki powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania, ponieważ dopiero w tym momencie roszczenie o zapłatę zachowku staje się wymagalne (tak wyroki: Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r. sygn. akt I CK 765/04; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, z dnia 6 listopada 2012 r., sygn. akt I ACa 1105/12; Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 7 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 1397/13).Zawarcia ugody w sprawie o zachowekCelem zawarcia ugody w sprawie o zachowek jest jej definitywne zakończenie po uprzednim ustaleniu czystej wartości spadku. W sytuacji zawarcia ugody i oświadczenia przez strony, iż ugoda wyczerpuje ostatecznie i całkowicie roszczenia objęte postępowaniem o zachowek, nie sposób późnej twierdzić, iż jakiś składnik majątkowy nie były objęty ugodą i może być przedmiotem pozwu o uzupełnienie zachowku skierowanemu np. przeciwko ugody w sprawie o zachowek a subsydiarna odpowiedzialność osoby obdarowanejPowód określając w ugodzie kwotę, która go satysfakcjonuje winien wziąć pod uwagę całość majątku spadkowego, w tym darowizny podlegając doliczeniu do spadku. Niedopuszczalna i mogąca stanowić nadużycie prawa (art. 5 kc) jest sytuacja, w której osoby uprawnione do zachowku najpierw zawierają ugodę ze spadkobiercą, która ma wyczerpywać w całości roszczenia z tytułu zachowku, a następnie po otrzymaniu zachowku wnoszą pozew przeciwko obdarowanemu dochodząc „uzupełnienia zachowku” podnosząc, iż przedmiot darowizny nie został uwzględniony w tamtym postępowaniu przy obliczaniu wysokości zachowkuZawarcie ugody w sprawie o zachowek, a następnie po jego otrzymaniu w wysokości ustalonej przez strony dochodzenie roszczenia o uzupełnienie zachowku prowadziłby w takim przypadku do nadużycia prawa. Doszłoby bowiem do sytuacji obejścia przepisów o subsydiarnej odpowiedzialności obdarowanego. Osoby uprawnione i spadkobierca testamentowy mogłyby zawrzeć ugodę określając wysokość roszczeń o zachowek w dowolnej kwocie, w tym zdecydowanie niższej od im przysługującej, a następnie mimo otrzymania zachowku występować z roszczeniami o uzupełnienie zachowku przeciwko osobie obdarowanej, wobec której, w przeciwieństwie do spadkobiercy, chcieliby dochodzić uzupełnienia zachowku. Taka sytuacja byłaby nie do pogodzenia z pierwszeństwem odpowiedzialności spadkobierców przed obdarowanymi (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 10 sierpnia 2015 r., sygn. akt XV C 1128/13).Sąd przed którym wytacza się powództwo o zachowekPowództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (Art. 39 kpc).Wyłączone lub obniżenie wysokości zachowku z uwagi na zasady współżycia społecznego Art. 5 Kodeksu cywilnego stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że co do zasady nie można wykluczyć stosowania art. 5 w sprawach o zachowek, nie jest też wyłączone samo obniżenie wysokości należnej z tytułu zachowku sumy (tak: E. Skowrońska – Bocian i J. Wierciński w: J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, tom IV. Spadki, wyd. II, WPK 2017 i przywołana tam literatura oraz orzecznictwo).

Na pewno bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany w sytuacji, kiedy uprawniony do zachowku występuje z powództwem o zapłatę zachowku. Wniesienie pozwu o zachowek przerywa termin przedawnienia, a termin ten nie biegnie przez czas trwania procesu. Bieg przedawnienia roszczenia o zachowek zostanie także przerwany jeśli uprawniony do

Aby obliczyć wysokość zachowku, konieczne jest ustalenie udziału spadkowego, który przysługiwałby osobie uprawnionej w razie dziedziczenia ustawowego, ustalenie czy osoba uprawniona jest osobą małoletnią czy niezdolną do pracy oraz ustalenie wysokości substratu zachowku (wartość spadku powiększona o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu). Przykład: Zmarły Henryk zostawił po sobie żonę Barbarę, 20-letnią córkę Ksenię i 10-letniego syna Artura. Przed śmiercią sporządził testament, którym powołał do dziedziczenia jedynie swoje rodzeństwo – Katarzynę i Jacka. W związku z tym, że jego najbliżsi – żona i dzieci – zostali pominięci w testamencie, przysługuje im roszczenie o zachowek (byliby powołani do dziedziczenia na podstawie ustawy – w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci wraz z małżonkiem w częściach równych, jednak wysokość przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼). W związku z tym, zarówno Barbara, jak i Ksenia oraz Artur dziedziczyliby w ⅓. Henryk nie dokonywał żadnych darowizn, nie dokonał także zapisów windykacyjnych. Substrat zachowku wynosi 150 tys. zł (Henryk i Barbara posiadali rozdzielność majątkową). Tym samym, każdy z najbliższych powinien odziedziczyć 50 tys. zł. Wysokość zachowku będzie wynosić: *Barbara – z uwagi na fakt, iż nie jest niezdolna do pracy, przysługuje jej ½ wartości udziału spadkowego – ½ * 50 tys. zł = 25 tys. zł *Ksenia – z uwagi na fakt, iż nie jest niezdolna do pracy, przysługuje jej ½ wartości udziału spadkowego – ½ * 50 tys. zł = 25 tys. zł *Artur – z uwagi na fakt, iż jest małoletni, przysługuje mu ⅔ wartości udziału spadkowego – ⅔ * 50 tys. zł = 33 333,33 zł..Zachowek wysokośćOsobom uprawnionym do zachowku przysługuje ½ lub ⅔ udziału spadkowego, który przypadłby im, gdyby dziedziczyli na podstawie ustawy. Zachowek w wysokości ½ udziału przypada uprawnionym co do zasady, natomiast zachowek w wysokości ⅔ udziału – jedynie niezdolnym do pracy oraz małoletnim zstępnym spadkodawcy. O ile przynależność do grupy małoletnich nie budzi wątpliwości, to niezdolność do pracy już tak – pojawiają się bowiem pytania, z jakiej chwili należy oceniać niezdolność do pracy, czy wiek może być przesłanką bycia niezdolnym do pracy? Zarówno małoletniość, jak i niezdolność do pracy ocenia się według chwili śmierci spadkodawcy, czyli otwarcia spadku. Natomiast co do wieku – zaawansowany wiek czy chociażby osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego może być przesłanką otrzymania zachowku w wysokości ⅔ a zachowek dla rodzeństwaJak już wiele razy wskazywano, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego osobami uprawnionymi do zachowku są zstępni spadkodawcy, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, jeżeli osoby te dziedziczyłyby po zmarłym na podstawie ustawy. Ustawodawca do w/w grona osób uprawnionych nie zaliczył rodzeństwa. Z tego względu, zachowek nie będzie przysługiwał rodzeństwu spadkodawcy – ani jego braciom, ani siostrom, ponieważ nie należą oni do kręgu osób uprawnionych do zachowku. Warto o tym pamiętać w razie śmierci rodzeństwa – jeżeli spadkodawca nie powołał do dziedziczenia swoich braci czy sióstr, rodzeństwu nie będą przysługiwać żadne roszczenia.
Dziecko, które nie dostało nic z majątku rodziców, czy to w darowiźnie, czy w spadku, albo dostało za mało, ma prawo do zachowku – częściowego „zadośćuczynienia" z powodu Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego ( „§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”. § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”. W kwestii zachowku należy wziąć pod uwagę oprócz art. 991 także inne przepisy, w szczególności art. 994, 1000 i 1001 Według art. 993 „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów ani poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”. Stosownie do art. 994 § 1 „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”. Jak wynika z powyższego, darowizny na rzecz osób będących spadkobiercami (tak jak Pan) zalicza się na poczet zachowku zawsze, niezależnie ile czasu minęło od poczynienia tej darowizny. Natomiast darowizny na rzecz osób, które nie są spadkobiercami (tak jak Pana żona) zaliczane są na poczet zachowku, o ile od chwili ich poczynienia do śmierci spadkodawcy nie minęło 10 lat. Darowizna na rzecz Pana i żony została uczyniona w 2006 r. Pana ojciec zmarł w 2010 r., natomiast matka w maju 2013 r. Jak zatem łatwo policzyć, od momentu poczynienia darowizny do chwili śmierci zarówno Pana ojca, jak i matki nie minęło 10 lat. Oznacza to, że należny Pana siostrze zachowek będzie liczony od wartości całej darowanej Panu i Pana żonie nieruchomości. Zgodnie z art. 995 § 1 „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”. Oznacza to, że wartość mieszkania będzie wyliczana według cen z chwili, gdy Pana siostra wystąpi o zachowek, a nie według ceny z aktu notarialnego. Siostra na wystąpienie z roszczeniem o zachowek ma 5 lat od chwili śmieci każdego z rodziców (w przypadku Pana ojca siostra ma jeszcze tylko 2 lata na wystąpienie o zachowek). Po tym terminie roszczenie o zachowek ulegnie przedawnieniu. Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) w formularzu poniżej ▼▼▼ Płynie stąd wniosek, że w przypadku uprzywilejowania jednego z dzieci i dokonania darowizny tylko na rzecz jednego dziecka, z pominięciem pozostałych żyjących – mogą one się starać o zachowek. Przykład: Mateusz umową darowizny dostał od rodziców mieszkanie w 2010 r. W 2012 roku urodziła się jego siostra. Często mają wpływ D E C Y D U J Ą C Y. Powodują, że nawet przy tzw. pustym spadku (a nawet przy spadku, w którym są same długi), wystąpić może konieczność wypłacenia zachowku. Jest tak dlatego, że wartość majątku zmarłego obliczana jest na potrzeby zachowku w bardzo specyficzny sposób. Nawet gdy majątek zmarłego jest zerowy lub ujemny (z powodu długów), to doliczamy do niego darowizny, których zmarły dokonał za swojego życia. I może się okazać, że niby zmarły nic nie miał w chwili śmierci, a mimo tego powstanie konieczność wypłaty zachowku. Uwaga ! Mogą Cię wprowadzić w błąd powszechnie powtarzane błędne informacje, że gdy minie 10 lat od darowizny, to już jest spokój i takiej darowizny się nie dolicza. Większość darowizn dolicza się do spadku bezterminowo. Czyli niezależnie od tego ile czasu minęło od darowizny do śmierci spadkodawcy. Okres 10 lat dotyczy tylko tzw. osób trzecich czyli takich, które nie są spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku. Dobrze to widać na przykładzie darowizny dokonanej przez rodziców na rzecz syna i synowej. Darowizna w części przypadającej na syna (czyli 50%) będzie brana pod uwagę przy obliczaniu zachowku bezterminowo (bo syn jest spadkobiercą). Natomiast darowizna dla synowej (50%) „przedawni się” po 10 latach i nie będzie już uwzględniana przy wyliczaniu zachowku. Bo synowa jest tu tzw. osobą trzecią – nie jest spadkobiercą po teściach ani nie jest uprawniona do zachowku po nich. I dajmy na to, że ta darowizna miała miejsce 15 lat temu a rodzice mieli 2 synów. Ten drugi syn nic od rodziców wcześniej nie otrzymał. Może domagać się zachowku od swojego brata doliczając do spadku tylko 50 % wartości darowizny. Drugie 50 % (to, które otrzymała bratowa), już nie będzie brane pod uwagę, bo upłynęło 10 lat. Inaczej będzie wyglądała sytuacja, gdy darowizna była 9 lat temu. Wówczas zachowek dla brata będzie dwukrotnie wyższy, bo do spadku doliczymy całą darowiznę dokonaną przez rodziców (zarówno część przypadającą na brata jak i na jego żonę). Czy jest to dla Ciebie zrozumiałe ? PS. Tutaj znajdziesz wszystkie wpisy dotyczące zachowku Wyższy zachowek należy się jedynie osobom trwale i całkowicie niezdolnym do pracy. Kiedy przedawnia się zachowek? Roszczenie o zachowek jest roszczeniem majątkowym a zatem podlega przedawnieniu. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. W sytuacji, gdy Osoby mające prawo do ustawowego dziedziczenia, które zostały pominięte w testamencie przez zmarłego, mają prawo do zachowku. Jest to zabezpieczenie dla najbliższych spadkodawcy, gdyby cały majątek zapisał wyłącznie innym osobom. Podstawą do prawidłowego wyliczenia wysokości zachowku jest masa spadkowa. Jednak nie mówimy tylko o pozostawionym mieszkaniu, środkach finansowych na koncie czy samochodzie. Darowizny dokonane za życia spadkodawcy również będą przedmiotem roszczeń z tytułu zachowku. Zapisy windykacyjne przekazujące określone przedmioty wyznaczonym osobom w testamencie także podlegają zachowkowi. Prawo do zachowku mają małżonek czy zstępni np.: dzieci. Rodzice mają prawo zachowku, jeśli spadkobierca nie posiadał dzieci i wnuków. Poszczególnym ustawowym spadkobiercom przysługuje ułamkowa część np.: 1/2 czy 2/3 z należnej ustawowo masy spadkowej. Wszystko zależy od stopnia pokrewieństwa czy wieku osób uprawnionych do dziedziczenia. Co znajdziesz w artykule?1 Jak obliczyć majątek uwzględniający zachowek?2 Kto ma prawo do dziedziczenia i zachowku?3 Jak obliczyć zachowek Wysokość zachowku po Jak obliczyć wysokość zachowku przykład Wysokość zachowku po Jak obliczyć wysokość zachowku przykład 24 Pozew o zachowek Jak obliczyć majątek uwzględniający zachowek? Masą spadkową nazywamy wszystkie zasoby, jakimi dysponował zmarły. Mowa jest o: mieszkaniu,domu oraz innych nieruchomościach,środkach zgromadzonych na koncie bankowym,pojazdach Do spadku należy doliczyć również darowizny dokonane przez spadkodawcę do 10 lat przed śmiercią. Mowa jest o darowiznach rzecz osób, które nie były spadkobiercami czy uprawnionymi do zachowku. W poczet masy spadkowej doliczane są także zapisy windykacyjne. Są to zapisy, które przekazują konkretne przedmioty osobom trzecim. Dla przykładu mogą to być drogie antyki czy samochód. Na poczet zachowku nie wlicza się darowizn pieniężnych przekazywanych w tradycyjny sposób oraz zapisów zwykłych i poleceń. Dla przykładu: kilkaset złotych wręczone z okazji urodzin czy imienin. Kto ma prawo do dziedziczenia i zachowku? Jeśli wiemy, co może być przedmiotem zachowku, to należy wspomnieć, komu się on należy i w jakim wymiarze. Osoby uprawnione do ustawowego dziedziczenia mają prawo do ułamkowej części należnego im majątku. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy spadkobierca nie uwzględnił ich w testamencie. Podstawa, od której naliczany jest zachowek to należny majątek po zmarłym zależny od stopnia pokrewieństwa. Małżonek ma prawo do 1/2 ustawo dziedziczonych dóbr, jeśli zamarły nie posiadał dzieci i wnuków. Resztę dziedziczą rodzice w wysokości 1/4 każdy. W przypadku posiadania zstępnych małżonek i dzieci dziedziczą po równo, ale małżonek nie może dostać mniej niż 1/4 spadku. W dalszej kolejności w przypadku braku potomstwa dziedziczą małżonek, żyjący rodzic, rodzeństwo np.: w wymiarze 1/8. Dopiero od wskazanych wartości należnej masy spadkowej naliczamy zachowek zwyczajowo w wysokości 1/2 należnego spadku lub 2/3, jeśli spadkobierca jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy. Jak obliczyć zachowek przykłady Wysokość zachowku po małżonku Sposób obliczania wysokości zachowku najlepiej opisać na przykładach. Zakładamy, że zmarły przepisał cały majątek znajomemu w testamencie. Żona ma prawo do zachowku mimo pominięcia w dokumencie spadkowym. Wyliczenie wysokości zachowku następuje z masy spadkowej po mężu. W przypadku, gdy w małżeństwie nie było dzieci, ale żyją rodzice spadkodawcy, małżonek miałby prawo do 1/2 swojego ustawowego majątku dziedzicznego. Właśnie z tej części obliczany jest zachowek. Jak obliczyć wysokość zachowku przykład 1 Znajomy małżonka otrzymał w testamencie sumie 600 tys. zł w różnych przedmiotach. Według ustawowego dziedziczenia żonie należało się 300 tys. zł. Testament wykluczył, ale nie wydziedziczył żony zmarłego, dlatego należny jest jej zachowek w wysokości 1/2 należnego spadku, czyli 150 tys. zł. Jeśli w małżeństwie były dzieci, to żona otrzymałaby ustawowo w spadku 1/3 kwoty przy dwójce dzieci lub 1/4 kwoty w przypadku trojga i więcej dzieci. Jest to odpowiednio 200 tys. zł lub 150 tys. zł. Od tych kwot naliczany jest zachowek. Jego wysokość to 1/2 należnego spadku – 100 tys. zł lub 75 tys. zł. Żonie, której nie przysługuje prawo do dziedziczenia (np.: rozwód orzeczony sądownie), nie przysługuje także prawo do zachowku. Wysokość zachowku po rodzicach Dzieci dziedziczą po rodzicu w równym stopniu jak małżonek. Jednak w przypadku licznego rodzeństwa małżonek otrzymuje nie mniej niż 1/4 majątku, a pozostałe 3/4 dzielone jest między wszystkie dzieci. Z tych wydzielonych części do ustawowego dziedziczenia naliczanych jest zachowek w wysokości 1/2 lub 2/3 należnego spadku. Jak obliczyć wysokość zachowku przykład 2 Tata zapisał znajomej 300 tys. zł w testamencie. Ustawowo córka, syn i mama odziedziczyliby po 1/3 (100 tys. zł każdy), gdyby nie testament i jego postanowienie. Od tych kwot naliczamy zachowek w wysokości: 1/2 z należnej części 100 tys., czyli 50 tys. zł zachowku dla pełnosprawnego i pełnoletniego dziecka,2/3 z należnej części 100 tys., czyli ponad 66 tys. zł dla małoletniego dziecka lub trwale niezdolnego do zarobkowania. Dzieci niemające prawa do zachowku to te, które nie mają prawa do ustawowego spadku. Są to np.: osoby wydziedziczone lub które dokonały umyślnego przestępstwa przeciwko życiu spadkodawcy czy jego bliskich. Więcej na ten temat w naszym artykule „Zachowek po rodzicach”. Pozew o zachowek Osoba, której zapisano w testamencie majątek, może uchylać się od wypłacenia należnego zachowku. W takiej sytuacji warto skorzystać z usług kancelarii adwokackiej lub radcowskiej i złożyć pozew o zapłatę zachowku w sądzie cywilnym. Termin przedawnienia zachowku to 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu. Jest to stosunkowo niewiele, dlatego nie wolno opieszale podchodzić do sprawy. Sąd właściwy do złożenia pozwu jest wskazany w kodeksie postępowania cywilnego. W zależności od wartości pozwu jest to albo sąd okręgowy, albo sąd rejonowy. W przypadku pozwu przekraczającego kwotę 75 tys. zł jest to sąd okręgowy. Więcej na temat zachowku w naszym artykule „Czym właściwie jest zachowek i komu przysługuje?” ”. Dokładne wyliczenie masy spadkowej z darowiznami i zapisami windykacyjnymi nie jest proste. Trzeba dokładnie obliczyć należny spadek, a następnie od uzyskanej wartości wskazać wartość zachowku. Przy tak skomplikowanych kalkulacjach warto skorzystać z pomocy prawnika do spraw spadkowych. Radca prawny nie tylko ułatwi wyliczenia, ale także pomoże napisać pozew i dopilnuje wszelkich terminów. Może cię zainteresować także: Wspólnik Kancelarii Radcowskiej Anczewska i Puńko we Wrocławiu. Jako radca prawny specjalizuje się w sprawach spadkowych, ochrony danych osobowych RODO oraz w prawie cywilnym (sprawy frankowe, polisolokaty, odszkodowania, upadłość konsumencka). Klienci cenią ja za pełne zaangażowanie w sprawę oraz szybkie i skuteczne działania.
Od czystej wartości spadku oblicza się wysokość należnego zachowku. Do czystej wartości spadku są doliczane darowizny dokonane nie wcześniej niż na 5 lat przed śmiercią spadkodawcy i zapisy zwykłe. Nie uwzględnia się natomiast poleceń i zapisów zwykłych. Od obliczonej wartości czystej spadku należy obliczyć wartość zachowku.
Wśród najczęściej zadawanych pytań podczas porad prawnych w kancelarii jest proces obliczania oraz wysokość zachowku. W dzisiejszym wpisie postaramy się wyjaśnić w jaki sposób liczymy zachowek. Obliczając zachowek należy ustalić, jaki udział przypadałby osobie, jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu. Ile wynosi zachowek? Według art. 991 Kodeksu Cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony na czas śmierci spadkodawcy jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś przypadkach – połowa wartości tego udziału. Co ciekawe, bierze się również pod uwagę spadkobierców niegodnych oraz takich, którzy odrzucili spadek. Zachowku nie dostaną jednak osoby, które zrzekły się spadku bądź zostały skutecznie wydziedziczone w testamencie. Wyliczanie wartości nominalnej zachowku Wyliczanie wartości nominalnej zachowku to proces skomplikowany i czasochłonny. Wymaga on prześledzenia całej historii rodzinnej pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercą oraz dokonanych darowizn. Nie uwzględnia się przy tym zapisów zwykłych oraz poleceń. W przypadku jednak zapisów windykacyjnych oraz darowizn udzielonych spadkobiercy przez spadkodawcę, masa spadkowa ulegnie powiększeniu. Wyjątkiem będą tutaj drobne darowizny – zwyczajowo przyjęte, bądź darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty w stosunku do osób niebędących spadkobiercami, licząc wstecz od otwarcia spadku. W sytuacji, w której do zachowku uprawniony jest małżonek, do wartości spadku nie zalicza się darowizn dokonanych przed wstąpieniem w związek małżeński. Przykład: Pan Jarosław pozostawił po śmierci majątek wart zł. Jedynym spadkobiercą uczynił on swoją narzeczoną Marię. Rok przed swoją śmiercią dokonał on jednak umowy darowizny z Marią. Przekazał on jej dom wart 1 000 000 zł oraz mieszkanie warte zł. Nie pozostawił on nic swojej jedynej córce – Kasi. Kasia ma więc prawo do zachowku. Jest ona osobą pełnoletnią, i byłaby jedyną spadkobierczynią, jeżeli pan Jarosław nie sporządził testamentu. Masa spadkowa wynosi się 1 000 000 zł + zł + zł = 1 520 000 zł. Córka Kasia otrzymałaby zachowek wynoszący 1 520 000 zł x ½ = 760 000 zł. W przypadku pytań zapraszamy do kontaktu telefonicznego lub maila z Zespołem Kancelarii Bona Artis. Od 2006 roku prowadzę własną praktykę w kancelarii radcy prawnego. Posiadam prawie 20 – letnią praktykę w zawodzie radcy prawnego i prowadzeniu sporów na wokandach sądowych. Działając jako Zespół posiadamy duże doświadczenie w prowadzeniu spraw o zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz wydziedziczenie. aNEk. 436 348 186 91 388 153 221 435 184

jak obliczyć zachowek od darowizny przykład